Tasarruf ve Harcama Bilinci Olan Çocuk Yetiştirmek

Her ebeveynin hayali, çocuklarını geleceğe hazırlamak. Onları geleceğe hazırlarken çoğunlukla zihinsel gelişimi ön plana koyup akademik olarak gelişmesini istiyoruz. Dünya ile ilişki kurarken akademik kavramların yanında para eğitimi vermeyi atlıyoruz. Halbuki erken dönem para eğitimi alan çocuklarda planlama, tasarruf ve sorumluluk alma gibi kavramların çok daha erken oturabildiğine şahit oluyoruz.

Peki bu nasıl olacak?

Çocuklar parayla ilişki kurmayı ebeveynin parayla ilişkisini gözlemleyerek öğreniyorlar. Ebeveynlerin satın alma davranışını gözlemleyerek alım gücüne dair çıkarım yapabiliyorlar. Bu pahalı, bu ucuz gibi söylemleri marketlerde, alışveriş merkezlerinde gözleyerek aslında ebeveynlerin bir analiz sonucu alışveriş yaptığını öğrenebiliyorlar.

2 yaş itibariyle paranın varlığının farkına varıyorlar.

3 yaş itibariyle az-çok gibi kavramları öğrendiklerini, oyunlarına kasaların, para alışverişi ve satın alma davranışının da dahil olduğunu görebiliyoruz. Tam da bu nokta ebeveynlerin çocuklara ihtiyaç / istek ayrımını öğretmeye başlayabileceği yer. Birlikte market alışverişine gittiğinizde bir liste ile giderseniz paranın çoğunlukla ihtiyaçlarımız için harcanan bir şey olduğunu anlamaya başlıyorlar.

Paranın kullanımını çocuğa öğretirken tasarruf kavramına gelmeden önce sınırları öğretmekte büyük fayda var. Her alışverişe, markete gittiğinizde her istediği şeyi aldığınızda paranın sınırsız olduğunu düşünebiliyor. Ürünleri alırken bedel ödenmesi gerektiğini, ürünleri seçerken belli kriterlere göre değerlendirme yaptığınızı ona anlatabilirsiniz. Eviniz için gerekli bir eşyayı alırken fiyat karşılaştırması yapma kısmını da çocuğunuza anlatabilirsiniz. Buralarda seçeceğiniz dil çocuğun yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmalıdır. Satın alma davranışınızda fiyat araştırmanızı yaptıktan sonra elinizdeki paranın yetmediği durumlarda para biriktirmeniz gerektiğini söylemek aslında tasarrufa dair ilk tohumların atılmasına yardımcı olacaktır. Çocukların tasarruf kavramını öğrenmelerine yardımcı olabilecek ilk şey kumbaradır.

5 yaşına gelene kadar para kavramına dair bilgiler vermeye başladığınızda; sayı-rakam kavramı oluşan çocuğunuza tasarrufu / harcama bilincini de öğretmeye başlayabilirsiniz. Kumbarası olan çocuklar çocukluğumuzdaki gibi alışverişlerden artan bozuk paralarla, bayram harçlıklarıyla aslında yavaş yavaş birikim yapmanın önemini öğrenmeye başlıyor. Onun kumbarası gibi sizin de maaşınızın olduğunu ve onun yaptığı birikimin benzerini banka hesabınızda yaptığınızı anlatabilirsiniz.

Para birikimi ve tasarrufu öğretirken planlamayı anlatmak çok yararlı olacaktır. Örneğin “... özelliği olan bebeği gerçekten çok istiyorsun. Gel beraber araştırma yapalım hangi dükkanlarda fiyatı nasıl? Sonra ne kadar zamanda harçlıklarını biriktirirsen alabileceğini hesaplayalım birlikte” Bu şekilde bilinçli harcama, planlama hem de tasarrufu aynı anda öğretebilme şansına sahip olursunuz. Bunun yanında istediği bir şey için sabredebilme ve bekleyebilmeyi de öğrenmiş olacaktır.

6 yaş itibariyle kumbaranın yanında harçlık kavramı da çocukların hayatına girmeye başlayabilir. Ailenizin alım gücü, değerlerinize göre çocuğunuzun ihtiyaçlarını da göz önünde bulundurarak düzenli olarak harçlık vermek erken dönem para yönetimini öğrenmesinin temelini oluşturmakta. Harçlık verirken dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan bir tanesi bunun düzenli olması; günlük / haftalık nasıl tercih ediyorsanız ona uyarak vermek uzun vadeli çocuğun bütçe planlamasına da yardımcı olacaktır. Harçlık sayesinde çocuklar hem sorumluluk hem de bağımsızlık kazanıyorlar. Bununla beraber karar alma / seçim yapmayı da öğreniyorlar. Hatta zamanından önce bitirilen harçlıkla ne yapacaklarını öğrenmek de yaptıkları seçimin sonucuyla yüzleşmelerini sağlıyor. Aslında deneyimden öğreniyorlar.

Harçlık kavramı aslında paranın sınırsız olmadığını da deneyimlemesine izin veriyor. Örneğin harçlığının tamamını bir günde tek bir şey için harcadığında o hafta yeniden harçlık almayacağını tecrübe etmeli. Böylece istediği bir şey için önceden planlama yapması gerektiğini, tasarruf yaparak istediği şeyi alabileceğini öğrenmek için bir deneyim kazanacaktır. Bu kısımlarda çocuğu sadece bilgi vermenin dışında duygusunu anlamak ve yansıtmak da destekleyici olacaktır. Örneğin “O bilgisayar oyununu çok istiyordun. Harçlığını alınca bir anda almak istedin ve bütün paranı bitirdin. Şimdi yeniden sana para vermediğim için bana kızgınsın. Bazen çok istediğimiz bir şey için çok hızlı karar verebiliyoruz. Sonrasında bunun sonuçlarıyla yüzleşmek çok da kolay olmuyor, anlıyorum seni. Bir sonraki sefer için paranı biriktirerek ya da istersen birlikte planlama yaparak alım yapabilirsin” diye anlatabilirsiniz. Bunun yanında sizin de finansal olarak verdiğiniz ani kararlar ve yaşadığınız durumlar varsa çocuğunuzla paylaşıp onun ne yaşadığını anladığınızı benzer deneyimlerden sizin de geçtiğinizi anlatabilirsiniz.

9-10 yaş itibariyle paranın değerini anlayabilen ve temel matematik kavramlarını bilen çocuklar paranın ihtiyaçları için yetip yetmediğini anlayabilir, maliyet ve bütçe hesabını yapmaya başlayabilirler. Erken dönem harçlık verilen çocuklarda bu yaş itibariyle aile bütçesine da dahil edilmesi sağlanabilir. Birlikte faturası, yapılan alışveriş fişlerini incelemek tasarruf kavramı için sohbet başlatmasına neden olacaktır. Örneğin kullanmadığımız odaların ışıklarını söndürmediğimizde bu ay daha fazla elektrik faturası gelmiş fark ettin mi? ya da kendi tasarruf planınızı referans göstererek oğlum / kızım ben maaşımdan her ay ... tasarruf ediyorum ki yazın istediğimiz ... da tatil yapabilmek için. Daha önce de belirttiğimiz gibi çoğunlukla tasarruf ve harcama bilincini ebeveynleri gözlemleyerek öğreniyorlar.

Yetişkin olarak analiz eden, planlama yapan bilinçli tüketen ve tasarrufu tercih eden bir para yönetiminiz varsa çocuğunuz da bunu çok rahat modelleyecektir. Ancak bunun tam tersi olarak dürtüsel bir şekilde alışveriş veriş yapan, ihtiyaçlarından çok isteklerinizi satın alma davranış gösteren bir yetişkinseniz ve tasarruf yapma sizin para yönetiminize uzak kavramlarsa çocuklarınıza bunu öğretmeniz kolay olmayacaktır.

Çocuklar büyüyüp genç yetişkin olduklarında da kaynaklarını nasıl düzenleyebilecekleri, harçlıklarından arttırdıklarını nasıl kullanacaklarını anlatabilirsiniz. Gelir / gider hesabı yapma, birikim hesabı açarak birikim hedefi koyma, planlama ve bütçeleme gibi kavramlar hayatına dahil olabilir. Erken dönem para yönetimini öğrenen çocuklar; tasarruf ve harcama bilincine dair bir alt yapı kazanıyor ve bunun yanında kendilerine güvenleri artarak geleceğe yönelik yatırım yapma / planlama gibi kavramları hem meslek seçerken hem de mesleği icra ederken oldukça rahat bir şekilde kullanabiliyorlar.

Uzman Psikolog
Çağla Tuğba Selveroğlu