Çocuklarda Sorumluluk Bilinci ve Yaşlara Göre Sorumluluklar

Sorumluluk, kısaca, başkalarının hakkına saygı göstermek ve kendi davranışlarının sonuçlarına sahip çıkmaktır. Sorumluluk, erken çocukluk dönemlerinden başlayarak çocuğun yaşına, cinsiyetine ve gelişim düzeyine uygun olarak görevlerini yerine getirmesidir. Yaptığı işi sonuna kadar götüren ve yapmakta olduğu bir davranışın sonuçlarına katlanmayı göze alan çocuk, sorumluluk sahibi çocuktur.

Sorumluluğu öğrenmek de diğer beceriler gibidir; çocuk ne kadar çok denerse, bu konuda o kadar başarılı olur. Bunun için öncelikle evde bazı sorumluluklara sahip olması, onun okuldaki sorumluluklarını da üstlenmesine yardımcı olur.

Her ihtiyacı anne baba tarafından karşılanan, neyi, nerede ve nasıl yapacağı kendisine hatırlatılan, yanlış yaptığında da azarlanan ve kınanan çocuklar, bağımsız kişilik geliştiremezler ve iç denetim sağlayamazlar. Duygularını, tepkilerini ifade etmesine izin verilmeyen çocuklar, bağımsız bir kişilik geliştiremedikleri için sorumluluk duygusu kazanmakta da zorlanırlar.

Yaşlara Göre Sorumluluklar Neler Olabilir?

Çocuklarda sorumluluk bilincinin gelişmesi için sorumluluk alabileceği bir ortamda yetişmesi gerekir. Kişinin yetiştiği ortamda, kendisi için seçim yapma ve yaptığı seçimin sonuçlarından sorumlu olma fırsatı verilmemişse, sorumluluk duygusu gelişemez. Sorumluluğu geliştirme aktif bir uygulamadır. Küçük yaşlardan itibaren küçük sorumluluklar alıp gittikçe daha büyük sorumluluklar almalarına özen gösterilmelidir.

Sizlere çocukların yaşlara göre alabileceği sorumluluklarla ilgili örnekler vermek istiyorum. Her ilerleyen yaş bir önceki yaşın da yapabileceği becerilerle beraber eklenerek ilerlemektedir. Önemli olan küçük adımlarla başlamak. Çocuğun yaşı, gelişimsel özellikleri ve ilgi alanlarını temel alarak sorumluluk vermeye başlanabilir. Sorumluluk verirken cinsiyetten bağımsız sorumlulukların verilmesi önemlidir. Sofrayı hazırlamaya oğlan çocuk da destek olabileceği gibi tamir işlerine kız çocuklar da yardım edebilirler.

2-4 Yaş:

• Oyuncakları toplayabilir
• Dökülenleri temizleyebilir
• Odadan bir şey getirebilir
• Ellerini yüzünü yıkayabilir
• Dişlerini fırçalayabilir
• Toz almaya yardım edebilir

4-6 Yaş:

• Masa Hazırlayabilir
• Yemeğe yardım edebilir (kek yapma vb)
• Marketten alınanları yerleştirme
• Yatak toplama
• Kirlileri sepete atabilir
• Havlu / kıyafet katlayabilir
• Çiçek sulayabilir
• Sebze / meyve yıkayabilir
• Okul eşyalarını hazırlayabilir
• Sebze ayıklama yapabilir (bezelye ayıklama vb)
• Para kavramıyla tanışıp kumbarada para biriktirebilir

7-9 Yaş:

• Çöp çıkartma
• Çamaşır katlama
• Süpürme / silme
• Evcil hayvan bakımını üstlenme
• Banyo yapabilir
• Dolap düzenleme
• Alışveriş listesi yapabilir
• Düzenli harçlık alabilir

9-12 Yaş:

• Hatırlatmadan öz bakımını yapabilir
• Yardımsız banyo yapabilir
• Derslerin planlanmasını / ödev organizasyonunu yapabilir
• Bulaşık makinesi boşaltma / yerleştirme
• Çamaşır yıkama
• Çamaşır asma
• Alışveriş yapabilir
• Okula gidebilir
• Yatak düzenleme / nevresim değişimi
• İlgilerini belirleyip zamanı, günlük rutini planlayabilir
• Tamir işlerine destek olabilir
• Ev dışı yakın yerlere gidebilir
• Market alışverişini yapabilir

Burada önemli olan çocukların tekrar ederek öğrendiğini unutmamak ve yeni deneyimledikleri bir şeyin sizin için yeterince iyi olmayacağı gerçeğini kabul etmek. Ama onların motivasyonunu kıracak cümleler sarf etmeden önce kaç yaşında olduklarını ve hala denemeye / öğrenmeye devam ettiklerini hatırlamak gerekir. Evde görev dağılımı yapmak, haftalık aile toplantıları düzenlemek ve bu toplantılarda herkesin haftalık sorumluluk ve görevler alması çocukların sürece aidiyetini arttıracaktır.

Çocuğunuza örnek, doğru rol model olmanız oldukça önem taşımaktadır. Siz ne kadar sorumluluk sahibiyseniz çocuğunuz da o kadar sorumluluk sahibi olacaktır. Küçük yaşlardan itibaren sorumluluk bilincini aşılayabilirsiniz. Çıkardığı kıyafetleri askıya asmak, oyuncaklarını toplamak gibi bireysel sorumluluklarını, sofranın kurulması ve toplanmasına yardım etmek, bakkaldan ekmek almak gibi evle ilgili sorumlulukları ve ağaç dikmek, yeşili korumak, çevreyi temiz tutmak gibi sosyal sorumlulukları öğretebilirsiniz, böylece hem kişisel alanda hem de kamusal alanda sorumluluk sahibi bir birey olarak yetişmesine katkı sağlamış olursunuz. Bu sorumlulukları verirken olumlu gelişimi ve çabasını takdir etmeyi ihmal etmeyin ki bir sonraki sefer denemek için motivasyonu olabilsin. Sizin için kolay olan bir görev onun için birkaç denemeye ihtiyaç duyabilir. Bu sebeple çocuğun yaşı ve gelişimi göz önünde bulundurarak sorumlulukları gözden geçirebilirsiniz.

Uzman Psikolog
Çağla Tuğba Selveroğlu